Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Jak zobowiązać osobę do leczenia odwykowego?

Aby zobowiązać daną osobę do leczenia odwykowego, muszą wystąpić jednocześnie przynajmniej dwie wskazane w ustawie przesłanki: medyczna, czyli uzależnienie od alkoholu (wystarczy uzasadnione podejrzenia, ponieważ nie zawsze udaje się przeprowadzić badanie przez biegłych), oraz przynajmniej jedna z przesłanek o tzw. charakterze społecznym:

1. rozkład życia rodzinnego;
2. demoralizacja małoletnich;
3. uchylanie się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny (przed styczniem 2018 roku było to „uchylanie się od pracy”);
4. systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego.

Zatem nie wystarczy samo stwierdzenie uzależnienia, żeby uruchomić procedurę sądowego zobowiązania do podjęcia leczenia. Konieczne jest wykazanie, że picie danej osoby negatywnie wpływa na życie innych. Wystarczy jedna przesłanka z wymienionych powyżej, aby uruchomić procedurę.

Rozkład życia rodzinnego

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. Akt V CSK 241/07) przez rozkład życia rodzinnego należy rozumieć sytuację, w której więzi łączące normalnie funkcjonującą rodzinę ulegają rozluźnieniu w stopniu utrudniającym jej spełnianie podstawowych funkcji. Czyli jeśli osoba uzależniona od alkoholu, w związku ze swoim piciem, negatywnie wpływa na rodzinę i utrudnia jej funkcjonowanie, stanowi to przesłankę do uruchomienia procedury.

Ponieważ na potrzeby procedury zobowiązania do leczenia odwykowego nie stworzono definicji rodziny, można uznać, że rodziną są nie tylko małżonkowie oraz ich dzieci wspólne lub przysposobione, ale także (zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej) osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. W tym rozumieniu rodziną będą też osoby w tzw. związku nieformalnym, jeśli prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Nie będą nią jednak rozwiedzeni małżonkowie, nawet jeśli nadal mieszkają razem.

Demoralizacja nieletnich

Istotą wystąpienia tej przesłanki jest negatywny wpływ osoby uzależnionej na zachowania osoby małoletniej i jej wychowanie. Może to być na przykład narażanie jej na widok pijanego dorosłego. Mogą to być także ucieczki z domu czy wagary związane z nadużywaniem alkoholu przez uzależnionego. Pojęcie demoralizacji małoletnich może być rozumiane jako każde spowodowane nadużywa­niem alkoholu „oddziaływanie na sferę psychiki, które powoduje negatywne odniesienie do wzorów postępowania i ideałów osobowych uważanych za właściwe w społeczeństwie”. W tym kontekście można uznać, że częsty widok nietrzeźwego rodzica, jego szkodliwe zachowania wywołane spo­życiem alkoholu, związany z tym stres i brak poczucia bezpieczeństwa negatywnie oddziałują na psychikę dziecka.

Uchylanie się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny

Określenie „zaspokajania podstawowych potrzeb rodziny” jest opisane w art. 27. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim „oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, która przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także w całości lub w części na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym”. Przesłanka ta zwraca uwagę na ekonomiczne konsekwencje nadużywania alkoholu. Jeśli w wyniku swojego uzależnienia dana osoba nie uczestniczy w kosztach utrzymania rodziny, nie opłaca wspólnych rachunków czy nie wypełnia obowiązku alimentacyjnego, może to stanowić powód do uruchomienia procedury zobowiązania do leczenia odwykowego.

Systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego

Zakłócaniem porządku publicznego będzie między innymi krzyk, hałas, naruszenie zasad współżycia spo­łecznego czy wywoływanie zgorszenia w miejscu publicznym. Uruchomienie procedury zobowiązania do leczenia odwykowego nie wymaga, aby osoba uzależniona była wcześniej skazana za popełnienie czynu zabronionego na podstawie Kodeksu wykroczeń, zatem opisane tam rodzaje wykroczeń należy traktować tylko jako wskazówkę. Natomiast aby udowodnić „systematyczne zakłócanie”, trzeba wykazać pewną po­wtarzalność niewłaściwych zachowań osoby uzależnionej od alkoholu, na przykład częste nocne powroty do domu i robienie hałasu na klatce schodowej.

Uruchomienie leczenia odwykowego

Procedura zobowiązania do leczenia odwykowego jest bezpłatna zarówno dla osoby, która ją uruchamia, jak i dla zobowiązanego. Koszty jej przeprowadzenia, w tym opinie biegłych wydane na wniosek gminnej komisji, pokrywa gmina. Postępowanie sądowe i ewen­tualny nadzór kuratora także nie stanowią kosztu dla wnioskodawcy ani jego rodziny. Jeżeli natomiast na wniosek zobowiązanego zostaną przeprowadzone dodatkowe czynności, zostanie on obciążony ich kosztami.

Nie ma zamkniętego katalogu osób i podmiotów uprawnionych do rozpoczęcia procedury, co oznacza, że możliwość taka przysługuje i osobom z rodziny, i obcym. Procedurę mogą też uruchomić przedstawiciele instytucji, na przykład pracownik socjalny. Poza tym procedurę może uruchomić Zespół Interdyscyplinarny lub grupa robocza, „jeżeli osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, nad­używa alkoholu”^[1]. Podsumowując, każdy, kto ma uzasadnione podejrzenie, że dana osoba jest uzależniona od alkoholu oraz że związku z piciem dopuszcza się zachowań wymienionych w omawianych wyżej prze­słankach, i dostarczy w tej sprawie dowodów, może złożyć wniosek do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. W praktyce oznacza to, że jeśli członek rodziny osoby uzależnionej obawia się złożenia wniosku, może poprosić o to na przykład pracownika socjalnego, dzielnicowego albo jakąś inną osobę. Ważne, by posiadała ona stosowne informacje uzasadniające ten wniosek.

Wniosek składa się do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych właściwej według miej­sca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Komisje takie działają w każdej gminie w Polsce: przy urzędach gmin albo przy ośrodkach pomocy społecznej. Przepisy prawne nie określają wy­mogów formalnych, jakie trzeba spełnić, żeby złożyć wniosek, a to oznacza, że można go złożyć zarówno na piśmie, drogą mailową, jak i ustnie podczas rozmowy do protokołu. Duża część gmin tworzy własne formularze i udostępnia je na stronie internetowej urzędu. Z jednej strony może to być ułatwienie, ale z drugiej trzeba pamiętać, że komisje nie mogą uzależnić podjęcia działań w danej sprawie od spełnienia wymogu złożenia wniosku w określonej formie.